Мақалада хош иісті көмірсутектердегі серпімді және қума толқынның қалыпты қысымдағы жылдамдығының және тығыздықтарының температураға тәуелділігін тәжірибе жүзінде анықтау, олардың серпімділік қасиеттерін сипаттайтын коэффициеттеріне температураның әсерін есептеп табуға мүмкіндік береді. Яғни мұнай өнімдерінен алынатын медициналық дәрі-дәрмектердің, өндіріс орындарында, техникада, энергетикада қолданылатын заттардың сапасын арттыруға ықпалын тигізеді. Этилбензол және хлорбензол сутектерінің изотермиялық, адиабаталық, сығылғыштық коэффициенттерінің және ондағы қума толқын жылдамдығының температураға тәуелділігі (300-400)К температура аралығында алғаш рет зерттеліп отыр. Таңдап алынған үлгілердегі қума толқын жылдамдығының температураға тәуелділігін өлшейтін қондырғы жинастырылып, атмосфералық қысымда изотермиялық, адиабаталық коэффициенттері мен тұрақты қысымдағы жылусыйымдылығының тұрақты көлемдегі жылусыйымдылыққа қатынасының температураға тәуелділіктерінің графиктері тұрғызылып, алынған нәтижелерге-түсініктемелер берілген. Үлгілерді зерттеу мақсатында импульстік ультрадыбыстық қондырғы жинастырылды. Жылудан оқшауланған ыдыстың ішіне зерттелетін үлгінің температурасы температурареттегіштен, терможұптан, айнымалы ток көзінен тұратын жүйенің көмегімен автоматты түрде 10К өзгертіліп,±1°К дәлелділікпен өлшеніп отырылды. Қума толқынның көзі және қабылдағыш ретінде жиілігі 10 МГц кварцтан жасалған пьезоэлемент қолданылды. Сұйықтардың тығыздықтарының температураға тәуелділіктері арнайы ыдыста ареометрді пайдаланып өлшедік. Ал адиабаталық, изотермиялық коэффициенттері мен жылусыйымдылықтарының температураға тәуелділігін физикада белгілі заңдылықтар мен формулаларды қолданып есептедік. Тәжірибелік өлшеулер үшін жинастырылған қондырғының элементтері арнайы дүкендерге тапсырыс беру арқылы сатылып алынды. В статье экспериментальное определение температурной зависимости скоростей и плотностей упругих и погонных волн при нормальном давлении в ароматических углеводородах, позволяет рассчитать влияние температуры на их коэффициенты, характеризующие упругие свойства. Т. е. способствует повышению качества медицинских препаратов, получаемых из нефтепродуктов, веществ, используемых на предприятиях, в технике, энергетике. Впервые изучаются температурные зависимости изотермических, адиабатических, сжимающих коэффициентов этилбензольного и хлорбензольного водорода и скорости погонных волн в диапазоне температур (300-400)К. Собрана установка, измеряющая температурную зависимость скоростей погонных волн в выбранных образцах, построены графики температурных зависимостей отношения изотермических, адиабатических коэффициентов и теплоемкости при постоянном давлении к теплоемкости при постоянном объеме, даны пояснения к полученным результатам. С целью изучения образцов была собрана импульсная ультразвуковая установка. Температура исследуемого образца внутри теплоизолированного сосуда с помощью системы, состоящей из терморегулятора, термопасты, источника переменного тока, автоматически изменялась на 10к и измерялась с доказательством±1°к. В качестве источника и приемника погонной волны использовался пьезоэлемент из кварца частотой 10 МГц. Температурные зависимости плотностей жидкостей измеряли с помощью ареометра в специальном сосуде. А зависимость адиабатических, изотермических коэффициентов и теплоемкости от температуры мы рассчитали, используя известные в физике закономерности и формулы. Элементы агрегата, собранные для экспериментальных измерений, были закуплены на заказ в специализированных магазинах. In the article, the experimental determination of the temperature dependence of the velocities and densities of elastic and linear waves at normal pressure in aromatic hydrocarbons allows us to calculate the effect of temperature on their coefficients characterizing elastic properties. That is, it contributes to improving the quality of medicines obtained from petroleum products, substances used in enterprises, in technology, and energy. For the first time, the temperature dependences of the isothermal, adiabatic, compressive coefficients of ethylbenzene and chlorobenzene hydrogen and the velocity of linear waves in the temperature range (300-400)K. are studied. An installation measuring the temperature dependence of the linear wave velocities in the selected samples is assembled, graphs of temperature dependences of the ratio of isothermal, adiabatic coefficients and heat capacity at constant pressure to heat capacity at constant volume are constructed, explanations of the results are given. In order to study the samples, a pulsed ultrasound unit was assembled. The temperature of the test sample inside a thermally insulated vessel using a system consisting of a thermostat, thermal paste, and an alternating current source was automatically changed by 10k and measured with a proof of ± 1 °K. A quartz piezoelectric element with a frequency of 10 MHz was used as a source and receiver of the linear wave. Temperature dependences of liquid densities were measured using a hydrometer in a special vessel. And we calculated the dependence of adiabatic, isothermal coefficients and heat capacity on temperature using laws and formulas known in physics. The elements of the unit assembled for experimental measurements were purchased to order in specialized stores.

https://doi.org/10.48081/AXTM5207

2023

Выпуск 1

Бұл мақаланың мақсаты мектеп бағдарламасындағы физиканы оқуда элементар бөлшектерді модельдеуді қолдану әдістемесінің ерекшеліктерін анықтау болды . Әдістемелік білімді қалыптастыру – білім беруде физиканы оқытудың барлық кезеңдеріндегі міндеттерінің бірі. Оны шешуге деген жүйелі көзқарас оқушылардың физика ғылымының іргелі идеяларын түсінуіне қол жеткізуге бағытталған мақсатты қамтиды: элементарлылық, дискреттілік, сақталу, симметрия, салыстырмалылық, дүниенің материалдық бірлігі мен тұтастығы. Модельдеу шындықты ғылыми танудың тәсілі ретінде ежелден бері ғылымның ең қуатты құралдарының бірі болды. «Модель» сөзінің өзі ежеден бері белгілі, сөздің бастапқы мағынасы сәулет өнерімен байланысты болды. Орта ғасырларда ол ғимараттың барлық пропорциялары көрсетілген масштабты белгіледі. Кейіннен кез келген құбылысты тікелей зерттеу мүмкін емес немесе тиімсіз болып шыққан кезде модель ұғымы ғылыми зерттеулерде қолданыла бастады. Модельдеудің бастамасын теориялық зерттеу әдісі ретінде И.Ньютон салды, ол кітапта сұйық ортада қозғалатын денелердің кедергісі бойынша тәжірибе нәтижелерін басқа жағдайларға ауыстыруға мүмкіндік беретін екі ұқсастық теоремасын тұжырымдады. «Натурфилософияның математикалық принциптері». Модельдеу әдісі қазіргі жағдайда үлкен маңызға ие. Ол объектінің сәйкес моделін құруға, оның қасиеттерін зерттеуге және алынған ақпаратты объектінің өзіне беруге негізделген. Модельдің рөлі – ол объектіні алмастырушы, субъект пен объект арасындағы қатынаста делдал болып табылады. Модель деп зерттелетін объектінің шартты бейнесі немесе үлгісі түсініледі. Жаратылыстану ғылымында физикалық модельдеу деп қандай да бір объектіні немесе құбылысты зерттеуді оның физикалық табиғаты бірдей моделін эксперименттік зерттеумен алмастыру түсініледі. Мақалада заманауи білім берудің нақты жағдайында қолдануға болатын заманауи модельдеу әдістері талқыланады.

https://doi.org/10.48081/HEED2916

2023

Выпуск 1

Бұл мақалада Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитетінің ИРН AP14972847 «Деректердегі айқын емес байланыстарды анықтау мен терең талдауды жүзеге асыратын алгоритмі мен компьютерлік бағдарламасын әзірлеу» мемлекеттік бюджеттік жобасын орындау барысында, студенттерді осы тақырыптың төңірегінде дипломдық жұмыс жазуға тарту мақсатында орындалған, 6В06101-Информатика мамандығының студенті Ж.Айсаұлының бітіру жұмысында қарастырылған, деректерді талдаудың бағдарламалық құралдарына шолу жасалады. Қазіргі таңда, деректерді цифрлық түрде жинау мен сақтау ең сенімді, арзан және тиімді болып қалғаны белгілі. Сайкесінше, осы жинақталған үлкен деректерді жинау ғана жеткіліксіз – оны қандай да бір жолмен пайдалану керек. Ал пайдалану үшін деректерді талдау қажет екені анық. Екінші жағынан, әлем цифрлық сипатқа ие бола салысымен, сандармен бейнеленген әлемді талдауға арналған озық компьютерлік аналитика қажет екендігі де рас. Аналитика өздігінен емес, нақты үлгілерді жасау және үлкен деректер жиынтығымен сипатталған жағдайларда дұрыс шешім қабылдау үшін қажет. Осындай кең ауқымды мәселені қарастырудың алғашқы қадамы ретінде, бұл мақалада, үлкен деректер ұғымына тоқтала отырып, оның анықтамасы, деректер қоры жинақталатын интернет ресурстар, және осы жинақталған деректерді талдаудың ақпараттық құралдары қарастырылады.

https://doi.org/10.48081/NOGC5873

2023

Выпуск 1

The article is devoted to the scoring system of lending in second-tier banks. Namely, a decision-making system in which the integration of two scoring models (banking and insurance) leads to an assessment of the reliability of the borrower and the potential risks of the bank, as well as the use of social networks to determine the riskiness of the client. Bank and insurance scoring is compared. The article includes methodologies, processes and data that are used in the development of credit scoring. The advantages of creditworthiness assessment methodologies are described without using the data of insurance companies. Analytical methods are used, receiving data from social networks. Statistical theory is applied to real situations of credit scoring. The article is useful for working people working in the financial sector. These include credit officers, risk managers and analysts, IT-specialists. IT infrastructure, operating procedures, business processes are being studied. An overview of IT tools for the implementation of the scoring system product is given, which increases the efficiency of the scoring system.

https://doi.org/10.48081/EGVG4566

2023

Выпуск 1

Метод матрицанта – эффективный аналитический метод исследования волновых процессов различной физической природы, электромагнитных волн в неоднородных анизотропных кристаллах и кристаллах с магнитоэлектрическим эффектом, упругих волн в упругих и термоупругих кристаллах, а также связанных электромагнитных и упругих волн в средах с пьезоэлектрическим и пьезомагнитным эффектами. В данной статье, опираясь на предыдущие результаты выведены формулы энергетических коэффициентов отражения электромагнитных ТЕ и ТМ волн на границе непроводящих однородных анизотропных сред ромбической сингонии. Показано, что в предельном случае полученные формулы переходят в формулы Френеля. Также в работе получены уравнения описывающие распространение электромагнитных ТЕ и ТМ волн в плоскости x0z в кристаллах ромбической сингонии. Получены выражения для средних по времени плотностей потоков электромагнитных энергий ТЕ и ТМ волн (средние по времени значения вектора Пойтинга), а также уравнения волновых векторов электромагнитных ТЕ и ТМ волн, из которых следуют уравнения индикатрис и формулы являющиеся обобщением закона Снеллиуса. Полученные результаты справедливы и для периодически неоднородных сред в случае, когда длина волны электромагнитных волн много больше периода неоднородности.

https://doi.org/10.48081/SWBB1480

2023

Выпуск 1

Жұмыста әртүрлі физика-механикалық қасиеттері бар жұқа қабаттардың толқындық процестерге әсерін зерттеу үшін классикалық емес байланыс жағдайларын жалпылау ұсынылады. Тетрагоналды жүйенің 422, 4 мм, 4/мм класстарының анизотропты орталарында термосерпімді толқындардың таралуын сипаттайтын айнымалы коэффициенттері бар 1-ретті дифференциалдық теңдеулер жүйесі құрылды. Термосерпімді қасиеттері бар жұқа қабат үшін қатты емес байланыс шарттарының қорытындысы келтірілген. С-тәрізді қасиеттері бар қабаттарды зерттеу мүмкіндігі дәлелденді (Дирак функциясы). Матрицант әдісінің ерекшеліктерінің бірі – осы әдіс шеңберінде ортаның бейнелі қасиеттерін зерттеу мүмкіндігі. Бұл қасиеттер жұқа қабаттың қасиеттері мен қоршаған ортаның қасиеттері арасындағы айтарлықтай айырмашылық жағдайын модельдейді. Қатты емес контактінің шекаралық шарттарын шығару матрицалық әдісті қолдануға негізделген. Бұл жұмыста көп қабатты гетероструктуралардағы толқындардың таралуын зерттеуге матрицант әдісін қолдану мүмкіндігі талқыланады. Шекаралық шарттар арқылы жұқа қабаттардың әсерін есепке алу осы қабаттардағы қозғалыс теңдеулерінің шешімдерін құруға жол бермеді. Бұл есептеу көлемін едәуір азайтады және алынған шешімдерді талдауды жеңілдетеді.

https://doi.org/10.48081/LFCO6330

2023

Выпуск 1

Образование должно дать навыки и знания, которые позволят добиться успеха в современном мире. В связи с лавинообразным ростом информации и технологий становятся актуальными исследования, посвященные оптимизации содержания, методов и средств обучения, с учетом индивидуальных потребностей и возможностей обучаемых. Основная проблема исследования заключается в необходимости повышения личностной эффективности усвоения знаний и навыков обучающимися по математике на основе развития учебных возможностей. Исследование посвящено разработке методики визуализации содержания темы «Определители второго порядка» на основе формирования трансдисциплинарной системы математических понятий из разных разделов: линейной алгебры, векторной алгебры и аналитической геометрии. В учебно-методической литературе не были отражены геометрические задачи, приводящие к математическому пониманию определителя матрицы, как прямоугольной таблицы элементов произвольной формы. Цель исследования состоит в разработке методики изучения темы трансдисциплинарными средствами визуализации содержания для повышения личностной эффективности усвоения ее обучающимися. Результаты исследования: разработана методика геометрической визуализации изучения алгебраической темы «Определители второго порядка» средствами векторной алгебры. Данная методика позволяет «увидеть» математическое понятие, сформулировать его геометрический смысл.

https://doi.org/10.48081/JDYV3825

2023

Выпуск 1

Мақалада интегралдық-дифференциалдық теңдеулер үшін шеттік есепті шешудің жолдары және осы есепті зерттеген ғалымдардың жұмыстарына шолу жасалған. Қазіргі заманғы ғылымда интгералдық-дифференциалдық теңдеулер, соның ішінде интегралдық-дифференциалдық теңдеулер үшін шеттік есептердің алатын орны ерекше зор екені белгілі. Осындай есептерді шешу бойынша жүргізілген жұмыстар да кең ауқымды. Дифференциалдаудың нәтижесі - ол интеграл, ал интегралдаудың нәтижесі - ол дифференциал. Ал интгералдық-дифференциалдық теңдеулерге математиканың бірден осы екі элементі бар теңдеулер жатады. Өз кезегінде дифферецниал дегеніміз – ол туынды. Туынды арқылы үдерістің бастапқы қозғалысы анықталады. Сол себептен мұндай теңдеулерді шешу біршама қиындықтар туғызады, себебі нақты жауап бола бермейді, өйткені үдеріс, құбылыс бір жерде тоқтап қалмай, үнемі қозғалыста болады. Қандай да бір физикалық, химиялық, механикалық және тағы басқа құбылысты зерттеген кезде зерттеуші оның математикалық моделін құрады да, осы құбылысты басқаратын негізгі заңдарды математикалық түрде жазады. Осындай мамематикалық модель болып интегралдық-дифференциалдық теңдеулер болады. Интгералдық-дифференциалдық теңдеуді шешудің бірнеше жолы бар. Олар аналитикалық, сандық, параметрлік әдістер. Осы мақалада интегралдық-дифференциалдық теңдеудлер үшін шеттік есептерді шешудің алгоритмі және мысалдар қарастырылған.

https://doi.org/10.48081/SKAI5144

2023

Выпуск 1

В работе продолжаются исследования по применению теории сравнений для алгебраических структур. Показана важность и практическое применение теории числовых сравнений для исследования алгебраических структур. Понятия числовых сравнений переносятся в теорию групп и рассматриваются групповые сравнения относительно отношения сопряженности на элементах группы. В качестве алгебраической структуры взята произвольная группа. Рассматривается сравнение относительно отношения сопряженности на элементах группы. Предварительно основным результатам доказаны свойства элементов, обратных к элементам класса сопряженных элементов, выполнение закона сопряженности на элементах группы и подстановки в сравнении по отношению сопряжения. Основной целью работы является поиск решения двух групповых сравнений. В первом случае, какие элементы из группы будут сопрягать любой элемент так, чтобы это сопряжение было сравнимо с самим элементом и второй случай, чтобы это сопряжение было сравнимо с обратным ему элементом. В результате исследования получили, что множеством решения группового сравнения для первого случая является подгруппа группы. А решение второго сравнения в периодической группе без элементов порядка два есть пустое множество.

https://doi.org/10.48081/NZST4303

2023

Выпуск 1

Бұл мақалада қазіргі қоғамда білім берудің қажеттілігі оқытудың жаңа және тиімді педагогикалық технологияларын іздеу болып табылады. Жеке тұлғаның жеке қасиеттерін дамыту білім берудің маңызды міндетіне айналады. Алайда, білім беру мекемесінің түлегі қалыптасқан жеке қасиеттерге ие емес. Жеке тұлғаның жеке қасиеттерін дамыту үшін оған жағдай жасау қажет: - өмірлік жағдайларға бейімделу, өз бетінше білім алу, оларды іс жүзінде қолдана білу; - өз бетінше сыни тұрғыдан ойлау, мәселені көре білу, қажетті шешімді ұтымды және сауатты таңдау; - ақпаратпен сауатты жұмыс жасау; - көпшіл болу, ұжымда жұмыс істей білу. Цифрлық білім беру жағдайында қарастырылып отырған проблеманың өзектілігі ЖОО-ның бейімделген оқыту қолжетімділікті кеңейту. Бейімделген білім беру жүйелерінің тенденциялары студенттерге тиімді оқуға көмектесу арқылы білім беру жүйесін өзгертуге көмектеседі. Инновациялық оқыту студенттердің интеллектуалдық, шығармашылық және адамгершілік дамуының қажетті шарты ретінде қарастырылады. Бүгінгі таңда оқытушы студенттерге қажетті ақпаратты өз бетінше алу және талдау дағдыларын үйретуі қажет. Бірінші кезекте өзін-өзі тәрбиелеуге қабілетті тұлғаны қалыптастыру міндеттері қойылады. Қойылған мақсатқа жету үшін авторлар мынадай міндеттерді қойды: бейімделген оқыту моделін жетілдіру мәселелері бойынша ғылыми-педагогикалық әдебиеттерге талдау жүргізу; бейімделгені оқыту моделін құру; бейімделген оқыту моделін іске асыру үшін талдау жүргізу және материал таңдау.

https://doi.org/10.48081/TZWH9957

2023

Выпуск 1